[aktualizacja z czerwca 2022 znajduje się poniżej tekstu]
Wraz z nowym rokiem wielu polskich pracodawców zastanawia się, jaki jest status projektu ustawy o sygnalistach (ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia) oraz kiedy możemy spodziewać się jej wejścia w życie. Uchwalona na podstawie projektu ustawa stanowić będzie implementację unijnej Dyrektywy 2019/1937, która powinna była zostać wdrożona przez wszystkie państwa członkowskie do 17 grudnia 2021 r., co jak widzimy w Polsce niestety się nie udało…
Ustawa o sygnalistach na celowniku
Projekt ustawy o sygnalistach pojawił się na stronie Rządowego Centrum Legislacji 18 października 2021 r. i obecnie znajduje się na etapie opiniowania, uzgadniania i konsultacji publicznych. W ramach tego etapu komentarze do projektu zgłosiło prawie 80 podmiotów – zarówno prywatnych, jak i publicznych (wszystkie uwagi dostępne są na oficjalnej stronie Rządowego Centrum Legislacji pod linkiem TUTAJ). Mają one bardzo różnorodny charakter i odnoszą się m.in. do: nieścisłości terminologicznych, kwestii procedur grupowych, zakresu obowiązków organów publicznych przyjmujących zgłoszenia zewnętrzne, odpowiedzialności i sankcji karnych oraz zbyt krótkiego vacatio legis.
Projekt ustawy a finalne jej brzmienie
Kolejnym krokiem całego procesu jest ustosunkowanie się wnioskodawcy – autora projektu,
tj. Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej do zgłoszonych uwag oraz odpowiednie zmodyfikowanie treści projektu. Na dzień dzisiejszy Ministerstwo opublikowało swoją odpowiedź jedynie dla jednego zgłoszenia (Związku Powiatów Polskich), jednakże na przestrzeni kilku następnych tygodni możemy zapewne spodziewać się odpowiedzi także na pozostałe komentarze. W świetle treści zgłoszonych uwag (a także ich powtarzalności), bardzo możliwe jest, że spora ich część zostanie przez Ministerstwo uwzględniona, przez co projekt ustawy o sygnalistach ulegnie znaczącym zmianom.
Co dalej z ustawą o sygnalistach?
Obserwując postęp prac legislacyjnych, w naszej ocenie, uchwalenie ustawy może nastąpić jeszcze w pierwszym kwartale 2022 r. Co istotne, wiele ze zgłoszonych uwag akcentuje bardzo krótkie vacatio legis dla wejścia w życie nowych obowiązków, w szczególności obowiązku posiadania regulaminu zgłoszeń wewnętrznych oraz jego skonsultowania z zakładowymi organizacjami związkowymi lub reprezentantami pracowników. Wielu przedsiębiorców mogłoby nie zdążyć z przyjęciem odpowiednich procedur, przez co narażeni byliby na surowe sankcje karne przewidziane w projekcie (które także mogą ulec zmianie na bazie zgłoszonych uwag). W związku z tym możliwe jest, iż przewidziane w projekcie 14-dniowe vacatio legis zostanie zmienione, przez co termin na wprowadzenie wewnętrznych procedur whistleblowingowych ulegnie odpowiedniemu wydłużeniu w stosunku do dnia uchwalenia ustawy.
Aktualizacja czerwiec 2022
Na początku kwietnia Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej, po kilkumiesięcznych oczekiwaniach, opublikowało zmodyfikowany projekt ustawy o sygnalistach. Nowa wersja ustawy jest odpowiedzią Ministerstwa na szereg uwag zgłoszonych przez interesariuszy podczas konsultacji społecznych przeprowadzonych pod koniec zeszłego roku. Zmiany w znacznej mierze mają charakter doprecyzowujący i odnoszą się do kwestii technicznych. Są nimi np. nazewnictwo czy dookreślenie roli organu przyjmującego zgłoszenia zewnętrzne, która ostatecznie przypadła Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Termin wejścia w życie ustawy o sygnalistach
Zgodnie z postulatami przedstawionymi podczas konsultacji społecznych, nowy projekt ustawy przewiduje wydłużenie vacatio legis. Podmioty prywatne zatrudniające co najmniej 250 osób będą musiały przyjąć procedurę wewnętrzną w ciągu 1 miesiąca od dnia wejścia w życie ustawy. Projekt zakłada, że wejdzie ona w życie po 2 miesiącach od ogłoszenia, a nie po 14 dniach, jak proponowano pierwotnie. W praktyce przedsiębiorcy będą mieli zatem 3 miesiące na dostosowanie się do nowych przepisów. Zanim to się jednak stanie, projekt musi zostać jeszcze uchwalony przez Sejm i Senat oraz podpisany przez Prezydenta.
Niestety, pomimo początkowego entuzjazmu dotyczącego terminu zakończenia prac na projektem, od momentu opublikowania pierwszego projektu ustawy, Ministerstwo nie poczyniło żadnych znaczących postępów w kierunku przekazania projektu pod rozwagę Parlamentu. Przypominamy, że pierwszy projekt pochodzi z października 2021r., co oznacza, że prace nad nim, i to tylko te w strefie publicznej, trwają już od prawie 8 miesięcy.
Od pojawienia się zmienionej wersji projektu, nie ma żadnych komunikatów ze strony Ministerstwa, dotyczących dalszych prac, które – jak się wydaje – po raz kolejny stanęły w martwym punkcie. Ciężko na tym etapie przewidzieć, kiedy projekt zostanie skierowany do Parlamentu.
Sytuacja w innych krajach członkowskich
Polska nie jest jednak odosobnionym przypadkiem. Pomimo że formalny termin na implementację dyrektywy whistleblowingowej upłynął ponad pół roku temu, większość państw członkowskich nie uchwaliła jeszcze odpowiednich przepisów krajowych. Do tej pory udało się to jedynie 9 z 27 państw. Utrzymywanie się takiego stanu rzeczy z pewnością nie pomaga przedsiębiorcom, którzy wciąż nie wiedzą, co dokładnie zawierać powinny wprowadzane przez nich procedury. Jest to istotne także w kontekście funkcjonowania międzynarodowych grup kapitałowych, które w związku z posiadaniem spółek zależnych, często jednocześnie w wielu państwach członkowskich, muszą w odpowiedni sposób skoordynować wewnętrzne kanały zgłoszeń. Przedłużający się brak implementacji na poziomie krajowym niewątpliwie pogarsza także sytuację potencjalnych sygnalistów, którzy dokonując zgłoszenia w obecnym stanie prawnym nie mogą mieć pewności, że zostaną objęci odpowiednią ochroną.
Elżbieta Szulc
Associate
elzbieta.szulc@olesinski.com