Państwa członkowskie UE są daleko w lesie z implementacją przepisów dyrektywy o ochronie sygnalistów. Teoretycznie do 17 grudnia 2021 r. powinny przeprowadzić odpowiednie procedury legislacyjne, ale… znaczna część z nich, w tym Polska, jeszcze tego nie zrobiła.
Dyrektywa o ochronie sygnalistów w Polsce
W polskim porządku prawnym jak dotąd pojawił się jedynie projekt ustawy o ochronie sygnalistów (ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa). Obecnie jest on na etapie uzgadniania, opiniowania oraz konsultacji społecznych, przy czym Ministerstwo[1] powinno odnieść się do uwag zgłoszonych przez prawie 80 podmiotów, co może znacznie wydłużyć cały proces. Większość ze zgłoszonych komentarzy akcentuje bardzo krótkie, bo tylko 14-dniowe, vacatio legis dla wejścia w życie nowych obowiązków, jednocześnie proponując jego przedłużenie do nawet 6 miesięcy. Możliwe jest zatem, że termin na realizację nowych obowiązków ulegnie znacznemu wydłużeniu w stosunku do terminu uchwalenia ustawy.
Whistleblowing w krajach członkowskich UE
Na ten moment jedynie kilka państw uchwaliło odpowiednie przepisy – najwcześniej zrobiła to Dania (już w połowie 2021 r.), niedawno dołączyły do niej także Szwecja, Portugalia, Malta, Cypr, Litwa oraz Łotwa. Portugalia zdecydowała się na wprowadzenie 6-miesięcznego vacatio legis (ustawa uchwalona w listopadzie 2021 r.), a Szwecja zobowiązała przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 250 pracowników do wprowadzenia odpowiednich procedur dopiero od 1 lipca 2022 r. (ustawa uchwalona w grudniu 2021 r.). Natomiast ustawa litewska ma wejść w życie po dwóch miesiącach od uchwalenia (ustawa uchwalona w grudniu 2021 r.). Podobne przedłużenie planuje wprowadzić także m.in. Estonia oraz Słowacja. Łotwa natomiast zastosowała inne rozwiązanie – podmioty zobowiązane powinny posiadać odpowiednie procedury zgodne z prawem krajowym już w momencie publikacji ustawy w dzienniku urzędowym, przy czym w przypadku Łotwy (tak jak w przypadku Litwy, czy też Malty) mamy do czynienia z nowelizacją obowiązujących już przepisów whistleblowingowych, a nie wprowadzeniem zupełnie nowych regulacji. W naszej ocenie, powyższe rozwiązania wskazują na to, że rządzący w znacznym stopniu są świadomi, jak dużym i czasochłonnym przedsięwzięciem może okazać się dla pracodawców implementacja nowych obowiązków z zakresu procedur whistleblowingowych. Mamy nadzieję, że polski ustawodawca także odpowiednio ureguluje tę kwestię.
Prace nad implementacją dyrektywy o ochronie sygnalistów trwają także w pozostałych krajach członkowskich. W niektórych z nich są one już na zaawansowanym etapie i są procedowane na poziomie parlamentarnym (m.in. Francja, Holandia, Rumunia, Estonia, Czechy) lub co najmniej opublikowano oficjalny projekt i poddano go konsultacjom publicznym lub wewnątrzresortowym (m.in. Słowacja, Finlandia, Irlandia, Luksemburg, Łotwa, Słowenia, Chorwacja). Powyższe nie jest niestety równoznaczne z tym, że odpowiednie akty prawne zostaną szybko wprowadzone w życie. W Czechach proces legislacyjny na poziomie parlamentu został na razie wstrzymany, chociaż sam projekt wpłynął do parlamentu już w lutym 2021 r. W Austrii, Niemczech, we Włoszech, Bułgarii i na Węgrzech dotychczasowe prace nad aktami implementującymi dyrektywę ograniczyły się jedynie do zapewnień rządowych, czy też wstępnych nieupublicznionych prac na etapach przedparlamentarnych.
Opieszałość ze strony rządzących czy brak podejmowania stanowczych ruchów w celu implementowania dyrektywy o ochronie sygnalistów należy ocenić zdecydowanie negatywnie, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, że nowe obowiązki wymagają ustanowienia dłuższego niż standardowe vacatio legis. Wielu przedsiębiorców już teraz zastanawia się, jak postępować z ewentualnymi zgłoszeniami sygnalistów, napływającymi do nich w okresie pomiędzy 17 grudnia 2021 r. a datą wejścia w życie przepisów krajowych oraz jaki poziom ochrony powinni takim osobom zapewnić. Przedłużanie się takiego stanu rzeczy jest z pewnością niepożądane.
Szersza ochrona sygnalisty
Co ciekawe, wszystkie kraje, które dotychczas wdrożyły postanowienia dyrektywy do swoich krajowych porządków prawnych, zdecydowały się na rozszerzenie zakresu ochrony sygnalistów także o osoby, które zgłaszają naruszenia m.in. prawa krajowego, czy też zasad dotyczących zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego. Podobne rozwiązanie planują wprowadzić m.in. Chorwacja, Francja, Irlandia, Łotwa oraz Holandia. Zbliżone podejście reprezentują także prawodawcy belgijscy oraz fińscy, jak również (w obecnym kształcie ustawy) ustawodawca polski, przy czym rozszerzenie ochrony obejmuje w tym przypadku naruszenia prawa krajowego, ale jedynie w określonym zakresie (pokrywającym się z obszarami wymienionymi w dyrektywie).
Niezależnie od ostatecznego kształtu planowanych aktów prawnych, nowe regulacje z pewnością będą się wiązały z licznymi wyzwaniami dla przedsiębiorców – technicznymi czy technologicznymi, ale przede wszystkim społecznymi. Aby przekonać pracowników, że zgłaszanie nieprawidłowości ma sens, potrzeba czasu, dlatego mamy nadzieję, że nasz ustawodawca nie każe nam długo czekać na uchwalenie ustawy, a sygnaliści już wkrótce będą mieli zapewnioną ochronę prawną.
____________
[1] Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej odpowiedzialne za opracowanie propozycji odpowiednich przepisów
Elżbieta Szulc
Associate
elzbieta.szulc@olesinski.com