Skuteczne, proporcjonalne i odstraszające – takie powinny być sankcje wspomagające ochronę sygnalistów. Państwa członkowskie UE są zobowiązane je ustanowić na mocy dyrektywy whistleblowingowej. Wybór formy, wysokości oraz rodzaju tych sankcji zależy od decyzji poszczególnych krajów, jednak przyjęte rozwiązania muszą spełniać trzy wspomniane powyżej przesłanki.
Sankcje za nieprzestrzeganie przepisów o ochronie sygnalistów według państw członkowskich UE
Francja, która niedawno implementowała dyrektywę do swojego porządku prawnego, zdecydowała się na zapewnienie ochrony sygnalistom poprzez wprowadzenie surowych sankcji karnych. Co prawda francuska ustawa nie przewiduje kar dla organizacji, które nie ustanowią wewnętrznego kanału raportowania, jednak np. ujawnienie tożsamości sygnalisty czy osób wspomnianych w raporcie, zagrożone jest karą do dwóch lat pozbawienia wolności i grzywną w wysokości 30 000 euro. Za wszelkiego rodzaju utrudnianie sygnaliście dokonania zgłoszenia grozi rok pozbawienia wolności i grzywna w wysokości 15 000 euro. Ponadto za wszczęcie przeciwko sygnaliście tzw. uciążliwego postępowania może zostać zasądzona grzywna cywilna w wysokości 60 000 euro.
Sankcje o charakterze karnym przewidziała także Chorwacja, jednakże są one o wiele łagodniejsze niż w przypadku regulacji francuskich. Przede wszystkim naruszenia chorwackiej ustawy traktowane są jako wykroczenia i zagrożone są jedynie karą grzywny w różnej wysokości. Najwyższa kara (od 30 tys. do 50 tys. HRK, czyli około od 18,5 tys. do 30 tys. PLN) grozi pracodawcy będącemu osobą prawną, który m.in. utrudnia sygnaliście zgłoszenie naruszenia, stosuje środki odwetowe, nie zapewnia sygnaliście odpowiedniej ochrony lub ujawnia tożsamość sygnalisty.
Jeżeli chodzi o pozostałe państwa, które posiadają już zgodne z dyrektywą przepisy o ochronie sygnalistów, to większość z nich zdecydowała się na wprowadzenie sankcji o charakterze administracyjnym – głównie sankcje pieniężne (m.in. Portugalia, Łotwa, Cypr, Litwa) czy też odwołała się do postępowania przymuszającego, które polega m.in. na wydaniu odpowiedniego zarządzenia przymuszającego dany podmiot do spełnienia obowiązków przewidzianych w nowych przepisach lub wezwaniu do zaprzestania naruszania tych przepisów, co jednocześnie może być połączone z nałożeniem okresowej kary pieniężnej (Szwecja).
Najwyższe kary administracyjne przewidziała Portugalia. Zgodnie z obowiązującymi tam przepisami za bardzo poważne naruszenia, do których należą m.in. utrudnianie dokonania zgłoszenia, podejmowanie działań odwetowych czy też nieprzestrzeganie obowiązku zachowania poufności, grozi kara grzywny w wysokości od 1 000 do 25 000 euro (osoby fizyczne) lub od 10 000 do 250 000 euro (osoby prawne). Pozostałe naruszenia, szczegółowo wylistowane w ustawie (prawie 20 pozycji), określane mianem poważnych, np. nieposiadanie wewnętrznego kanału zgłoszeń lub kanału niezgodnego z wymaganiami, brak potwierdzenia otrzymania zgłoszenia w terminie, brak informacji zwrotnej, podlegają karze od 500 do 12 500 euro (osoby fizyczne) lub od 1000 do 125 000 euro (osoby prawne).
Na Cyprze kary administracyjne w obszarze ochrony sygnalistów sięgają wysokości 30 000 euro, a na Łotwie 14 000 euro.
Sankcje w polskim projekcie ustawy implementującej
Minister Rodziny i Polityki Społecznej niedawno opublikował zmodyfikowany projekt ustawy o ochronie sygnalistów. Zawarte w pierwszym projekcie sankcje karne nie zostały zastąpione sankcjami administracyjnymi (takimi jak na przykład w sprawach z zakresu RODO lub ochrony konkurencji), czego domagali się przedsiębiorcy. Większość kar uległa jednak złagodzeniu lub doprecyzowaniu. Co istotne, ustawodawca zdecydował się ograniczyć do kary grzywny sankcję za brak procedury whistleblowingowej lub jej niezgodność z ustawą. Wcześniej za to naruszenie groziła także kara ograniczenia wolności lub nawet pozbawienia jej do 3 lat.
Ponadto nowy projekt przewiduje karę grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 3 jedynie za świadome dokonanie zgłoszenia nieprawdziwych informacji, a nie jak to miało miejsce do tej pory, za każde takie zgłoszenie (nawet nieświadome). Takiej samej karze podlegać będzie osoba, która pomogła w dokonaniu takiego zgłoszenia, co nie było przewidziane w pierwotnym projekcie.
Gdyby ustawa weszła w życie w obecnym brzmieniu, sankcje karne groziłyby także za następujące naruszenia:
– utrudnianie dokonania zgłoszenia – kara grzywny lub ograniczenia wolności, jednak jeśli takiemu utrudnianiu towarzyszy stosowanie przemocy, groźby lub podstępu, możliwe jest także pozbawienie wolności do lat 2;
– podejmowanie działań odwetowych – kara grzywny lub kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2, jednak jeżeli sprawca stosuje łącznie więcej niż 2 działania odwetowe, wtedy podlega karze pozbawienia wolności do lat 3;
– niezachowanie poufności osoby dokonującej zgłoszenia lub osoby pomagającej w dokonaniu zgłoszenia czy też osoby powiązanej ze zgłaszającym – kara grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku (w pierwotnym brzemieniu były to trzy lata, przy czym naruszenie nie obejmowało osób pomagających i powiązanych).
Będziemy informować o postępach polskiej ustawy wdrażającej dyrektywę whistleblowingową.
Elżbieta Szulc
Associate
elzbieta.szulc@olesinski.com