Na początku kwietnia (02.04.2024 r.) Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o ochronie sygnalistów. Jakie zmiany przynosi? I kiedy można się spodziewać jej uchwalenia w Sejmie?

Szerokie konsultacje projektu

Na początek warto podkreślić, że w celu wypracowania ostatecznego brzmienia projektu odbyły się szerokie spotkania z udziałem Przewodniczącego Stałego Komitetu Rady Ministrów, przedstawicieli resortów, Prezesa RCL, Prezesa UOKiK oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Miała też miejsce kolejna runda formalnych uwag ze strony organów resortowych.

Co więcej, w celu zyskania szerszego poparcia społecznego dla projektu, na jednym z ostatnich etapów do pracy nad projektem zaproszono też Fundację im. Stefana Batorego, która wspólnie z Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Fundacją Instytutu Spraw Publicznych, Fundacją Akademia Antykorupcyjna, Siecią Obywatelską Watchdog Polska i Związkiem Zawodowym Solidarność ’80 opracowały społeczny projekt ustawy o sygnalistach. Część propozycji strony społecznej znalazło się ostatecznie w przyjętym projekcie.

Najważniejsze zmiany

Dzięki ostatnim zmianom projekt, który został przyjęty, jest bardziej dopracowany. Niekoniecznie jednak lepszy, bo miejscami ciągle jest sporo miejsca na wątpliwości. Po pierwsze, zakres raportowania jest bardziej kompletny. Po drugie, więcej uwagi poświęcono zgłoszeniom anonimowym. Po trzecie wreszcie, kilka kwestii zostało doprecyzowanych i uzupełnionych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Ochrona sygnalistów

W ślad za ostatnim projektem, w jego ostatecznym brzmieniu utrzymano pojęcie sygnalisty w miejsce wcześniej wskazywanego “zgłaszającego” i – poniekąd w ślad za tym – ustawa została nazwana ustawą o ochronie sygnalistów.

Szerszy zakres przedmiotowy ustawy

Bardzo ważne jest, że zakres przedmiotowy ustawy niedawno rozszerzono. Do przyjętego projektu trafiły ostatecznie prawo pracy i korupcja. Oznacza to, że zgłoszenia od sygnalistów dotyczące tych spraw będą musiały być dopuszczone i rozpoznane. Dotychczas tylko część przedsiębiorców samodzielnie decydowała się na takie uzupełnienie listy spraw, podczas gdy znaczna część zgłoszeń dotyczy właśnie korupcji czy prawa pracy.

W ostatniej chwili nie zdecydowano się jednak dołączyć do katalogu naruszeń szeroko dyskutowanych obszarów, takich jak „wolności i prawa człowieka i obywatela” oraz „handel ludźmi”. W zamian dodano „naruszenia konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela” – występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w innych punktach projektu ustawy. Nie jest całkiem jasne, jaki był cel tej zmiany. Jej odbiór w organizacjach społecznych jest skrajnie negatywny, ale dla przedsiębiorców ta dyskusja wydaje się mieć marginalne znaczenie i raczej akademicki, niż praktyczny charakter.

Zgłoszenia anonimowe

Przedsiębiorców powinien zainteresować też fakt, że projekt wprowadza obowiązek rozstrzygnięcia kwestii przyjmowania lub odmowy przyjmowania zgłoszeń anonimowych w procedurach zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych. Co istotne, tryb postępowania z anonimowymi zgłoszeniami będzie musiał znaleźć się w każdej procedurze (akceptujemy / nie akceptujemy, co robimy ze zgłoszeniem anonimowym, jeżeli wpłynie, a my zdecydowaliśmy się ich nie akceptować).

Odszkodowania dla sygnalisty

Dotychczasowe projekty bardzo ostrożnie podchodziły do tematu ewentualnych odszkodowań dla sygnalistów w przypadku naruszenia ich praw i działań odwetowych. Teraz wprost zapisano minimalny zakres odszkodowania dla sygnalisty w przypadku odwetu („nie mniej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku”, czyli obecnie 7 155,48 zł ) i wyraźnie podkreślono, że sygnalista ma też prawo do zadośćuczynienia.

Podmioty zobowiązane do wdrożenia procedury sygnalistycznej

W projekcie wreszcie wyjaśniono sposób liczenia progu, który wpływa na to, że firma musi wprowadzić procedurę sygnalistyczną. Obowiązek będą mieć podmioty zatrudniające 50 osób rozumianych jako pracownicy w przeliczeniu na pełne etaty lub osoby świadczące pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy. Doprecyzowano też, że spełnienie kryterium badać należy dwa razy do roku (na początku stycznia i na początku lipca).

Kiedy ustawa o sygnalistach wejdzie w życie?

Planowane jest, że przepisy ustawy wejdą w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem przepisów dotyczących zgłoszeń zewnętrznych – tutaj ten termin to 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.

Projekt lada moment zacznie być procedowany w Sejmie. Przy korzystnym kalendarzu prac parlamentarnych i w razie braku prezydenckiego veto, można zaryzykować ocenę, że przedsiębiorcy będą musieli wdrożyć nowe regulacje w 3 kwartale tego roku, a zgłoszenia zewnętrzne zaczną działać od początku 2025 roku.

Czasu pozostaje więc coraz mniej. Jeśli potrzebują Państwo wsparcia we wdrożeniu procedury sygnalistycznej w swojej firmie, zapraszamy do kontaktu.

Tomasz Wróblewski
Senior Manager
tomasz.wroblewski@olesinski.com